"Аартык.ру" бэс ыйыгар В.Яковлев-ДАЛАН "Дьикти саас" айымньытынан "Сахафильм" киинэ устан эрэрин туһунан суруйбута. Бу күннэргэ Хаҥалас Төхтүрүгэр киинэ тиһэх түгэннэрэ уһуллан бүтэн эрэллэр. Онон кыһын көрөөччү "Дьикти сааска" экран нөҥүө эргиллиэҕэ.
Киинэ туруорааччы режиссера, уус-уран салайааччыта саха киинэтин баар-суох саамай киэн туттар талаана, Монако курдук аан дойду киинэ аарымаларын улуу түһүлгэтигэр аатын ааттаппыт, "Оҕонньор", "Тайбаан арыыта", "Аанчык", "Хара мааска", "Ильмень үрдүнэн туруйалар", "Саха снайпера" онтон да атын киинэлэр ааптардара - Никита АРЖАКОВ буолар. Онон, уратыны, тугу эрэ атыны кэтэһэрбит баар суол.

Төхтүр киэҥ нэлэмэн кырдалынан киинэ устар бөлөх автобуһа, бэҕэһээ ардаабыт инчэҕэй суолунан эрийэ-буруйа айаннаан өрүс салаатын кытылыгар тохтуур. Хас да чааһы быһа камера туруоруута, кадры аттарыы, көстүүмнэри кэтии, гримнэнии, онтон да атын бэлэмнэнэр үлэ барар. Ол быыһыгар биһиги киинэ режиссерын, артыыстары кытары кэпсэтэбит.
- Никита Иннокентьевич, бүгүн ханнык түгэн уһулларый?
- Оҕолор үөрэххэ баран эрэр түгэннэрэ көстүөҕэ. Бу кэнниттэн павильоҥҥа баран уһулуохтаахпыт.
- Далан "Дьикти саас" сэһэнэ балтараа чаастаах киинэҕэ кыайан "батыа" дуо?
- Биллэн турар, суох. Чуо бааччы кинигэҕэ суруллубутун курдук киинэҕэ тылыттан тылыгар түһэрэн ылар кыаллыбат. Уопсайынан даҕаны, майгыннатан "по мотивам" диэн уһула сылдьабыт. Сценарийын киинэ устар бөлөх көмөлөөн бары суруйдубут. Сырыһыннара монтажтана сылдьар.
- Ханнык кэм көстөрүй?
- Кэмэ, чуолаан бу сыл диэн кыайан этиллибэт. Ол гынан баран, биэчэргэ тыаһыыр музыка мин көлүөнэбин эдэр сааһыгар – дьикти сааһыгар төнүннэрэр кыахтаах.
- Геройдартан кимнээх баалларый?
- Айымньыга баар геройдар үгүстэрэ көстүөхтэрэ эрээри, сүрүн уобарастарынан - Айта, Гассан, Саша, Лана буолуохтара.
- Оччотооҕу ыраас таптал аныгы ыччаты таарыйыа дуо?
- Мин санаабар, кэм-кэрдии уларыйбытын да иннигэр киһи киһиэхэ, уол кыыска, дьахтар эр киһиэхэ сыһыанын сүрүн суолтата уларыйбат. Баҕар, биһиги көрөрбүтүнэн, аныгы ыччат таптала, олох кэриэтэ "түргэн-тарҕан" да буолбута буолуо, ол эрээри ыччат араас. Кини ортотугар син биир дьиҥнээх иэйиини билэр, сыаналыыр, онно дьулуһар оҕолор син биир бааллар, баар да буолуохтара.
- Бу бырайыак төһө өр толкуйдаммытай?
- "Дьикти саас" бэчээккэ тахсыбытын кэннэ (70-с сыллар бүтэһиктэрэ, 80-с сыллар саҕаланыылара) бастаан ааҕан баран олус сөбүлээбитим. Киинэ буолан харахпар көстүбүтэ. Онтон бу билигин уста сылдьан... тугу да этэр кыаҕым суох. Түмүгүн көрөөччү сыаналыаҕа.
- Киинэ уһуларга туох ыарахаттары көрүстүгүт?
- Киинэни устарга наар реквизит, атрибут тиийбэтэ мэһэйдиир. Оччотооҕу таҥас-сап, мал-сал, көстүү, дьиэ-уот кэмчи. Холобур, хас да түгэни сайылыкка устуохпун баҕарбытым, сайылыгым – суох... Чэ, итинник уустук хаһан баҕарар баар буолар. Оттон артыыстарым чааһыгар туох да ыарахан суох. Тугу эппиппин, ирдиирбин барытын толороллор (күлэр).
***
"Дьикти саас" киинэни Никита Аржаковтуун бииргэ "Аанчык", "Саха снайпера" диэн киинэни устубут талааннаах оператор Дьуур Березкин уһула сылдьар. Оператор улахан хартыыналарга сыл инниттэн бэлэмнэнии барар, бу бырайыакка эмискэ ыҥырбыттара, биир эрэ ый бэлэмнэнним диэн этэр. Ол да буоллар, идэтийбит киһи син тарбаҕа, хараҕа таайыаҕа диэн эрэлбит улахан.
Эдэр артыыстары кытары сэргэ ааттаах-суоллаах Саха театрын артыыстара киинэҕэ уһулла сылдьаллар. Олор истэригэр Айаал Аммосов оҕолор учууталларын оонньуур. "Аҕам учуутал идэлээх этэ. Онон, оруолга киирэрбэр, бу маннык балаһыанньаҕа кини туох диэ этэй, хайдах гыныа этэй диэн оҥорон көрөн оонньуубун. Ыччат бу киинэни сэргиэҕэ. Ийэлэрин-аҕаларын эдэр сааһа көстөр буоллаҕа. Биһиги наар иитээри-үөрэтээри гыннахпытына "биэскэ" үөрэммиппит, уруокка хойутаабат этибит, учуутал, улахан дьон тылын куруук истэр этибит диибит. Дьэ, көрүөхтэрэ буоллаҕа, "эҥкилэ суох" дьон эдэр сылдьан хайдахтарын", - диир кини. "Сыаннас-майгы уларыйбыт циничнэй аныгы олоххо, сэбиэскэй романтика бэйэтэ туспа абылаҥ буолан көстүөҕэр" Айаал саарбахтаабат.
Сүрүн геройдартан биирдэстэрэ Айта оруолун толорор Айта Лавернова "бэйэбин оонньуубун" диэн этэр. Кыыс уонна киинэҕэ уһулла сылдьар ыччат бары кэриэтэ Арктика государственнай институтун 5-с куурсун устудьуоннара эбит. Киинэҕэ бастакы оруоллара. Саамай ыарырҕаталлара диэн, киинэ уһуллар баһа-атаҕа көстүбэт күнэ: "Сарсыарда эрдэ хомуллан кэлэбит уонна күнүс 3 чааска биирдэ съемка саҕаланар. Ол кэнниттэн киэһээ хойукка диэри биир сценаҕа хаста да төхтүрүйэн уһуллабыт", - дииллэр.
"В номинации "Мерзавец года" побеждает Альберт Алексеев!" – диэн эһиил этэр буолуохтаахтар". Бу тыллары Толя Попову оонньуур артыыс уол этэр.
Сотору "Толялар" бу олоххо күннээн-күөдэхтээн барыахтарын Далан оччолорго өтө көрбүтэ. Сыалын-соругун чопчу билэр, харчы-хамнас туһугар төбөнөн салҕанан барар дьон этэрээтэ хаҥыырын кини ойуулуур. Ол уобараһы дьэ Алик Алексеев, бэйэтэ этэ охсубутунан элбэх спектакльга "аҕам саастаах баайдары-тоттору" оонньуур Уус Алдан Дүпсүнүттэн төрүттээх уол оҕото төһө бэркэ арыйарын көрүөхпүт. Режиссер бэйэтэ да этэринэн, Толя уобараһыгар элбэх болҕомто ууруллубут.
***
"Дьикти саас" киинэни "Сахафильм" киинэ хампаанньата бэйэтэ үбүлээн уста сылдьар. Бырайыак салайааччытынан "ДЕТСАТ"тан улаатан тахсыбыт уолаттар үлэлии сылдьаллар. Саататар, аралдьытар киинэлэртэн үктэллэнэн тахсыбыт – Дмитрий Шадрин, Роман Дорофеев, Алексей Егоров о.д.а. боччумнаах, дьоһуннаах бырайыакка ылсыбыттара хайҕаллаах. Үтүө түмүгүн улаханнык эрэнэ күүтэбит.
Петр БОЯРОВ - "Дьикти саас" киинэ сүрүн худуоһунньугун хаартыскаҕа түһэриилэрэ.

Источник: Aartyk.Ru